Olimpiyatlar: Masraf mı, Fırsat mı?

2024 Yaz Olimpiyatları’na ev sahipliği yapmak için Paris, Hamburg, Budapeşte, Roma ve Los Angeles başvuruda bulunmuş, 2015 yılında Hamburg, 2016’da Roma ve 2017’de Budapeşte'nin adaylıktan çekilmesi ile kalan iki aday arasında OIC İsviçre’nin Lozan kentinde toplanarak 2024 ve 2028 yıllarında olimpiyatların düzenleneceği şehirleri aynı gün açıkladı. 2024 Yaz Olimpiyatları Paris’e, 2028 Yaz Olimpiyatları ise Los Angeles’a verildi.

Olimpiyatların ev sahibi şehirler için bir masraf mı yoksa fırsat mı olduğu uzun süredir tartışma konusu. Bir yandan, olimpiyatları düzenlemek büyük finansal yükler getirirken, diğer yandan turizm, altyapı gelişimi ve küresel tanıtım gibi birçok avantaj da sunuyor.

Farklı kaynaklarda Fransa’da düzenlenecek Paris 2024 oyunlarının toplamda 9,7 milyar euro gibi maliyeti olacağı tahmin ediliyor. Olimpiyat komitesi bu bütçeye 4.38 milyar euro destek sağlarken bütçenin geri kalanını bilet, lisans, TV hakları, sponsorluk ve ülkelerin kamu bütçesi gibi kalemlerden gelecek tahmini gelirlerden oluşuyor. Kesin maliyeti belli olmasa da Paris Olimpiyat Oyunlarının 3 ila 5 milyar dolar arasında kamu parasına mal olacağı düşünülüyor. Kalıcı yapıların inşası için ayrılan bütçe ise 4.4 milyar euro açıklandı. Bu paranın 1,7 milyar euro’luk kısmı kamuya aitken, geri kalan kısmı ise Olimpiyat tesislerinin teslimatını yapmakla görevli şirket olan Solideo’ya ait.

Fransız ekonomistler, özel sektörden gelen destek ile kamu desteği birleştirildiğinde Paris’te düzenlenecek oyunların maliyetinin 9 milyar euroyu aşabileceğini belirtiyor. Ekonomistler oyunların kâr sağlayıp sağlamayacağını tahmin etmenin çok zor olacağını da ifade ediyor. Oxford Üniversitesinin yaptığı araştırmaya göre günümüzde yaz olimpiyatlarının ortalama maliyeti 8 milyar ABD dolarını buluyor.

Hali hazırda Almanya’nın Avrupa Şampiyonasına ev sahipliği yaptığı bu sene Deutsche Bank büyük turnuvaların ekonomiye etkisine dair bir araştırma yayınladı. Haziran 2024 paylaşılan araştırmaya göre Olimpiyatlara veya FIFA Dünya Kupası'na ev sahipliği yapan ülkeler, yeni stadyumlar ve kamusal altyapı için yapılan ve çoğunlukla büyük ve kamu tarafından finanse edilen yatırım dalgalarından nadiren olumlu ekonomik veya sosyal getiri elde ediyor.

Bu sene 28 Ağustos - 8 Eylül tarihleri arasında Paralimpik Oyunlarına da ev sahipliği yapan Paris'te bilet satışı konusunda sıkıntılar yaşanıyor. Spor Bakanı Oudéa-Castéra Mayıs ayında yaptığı açıklamada 930 bin bilet satıldığını ifade etmiş, bu da biletlerin yalnızca 3’te 1’inin satıldığı anlamına geliyordu. Ekim 2023’te toplam 2,8 milyon bilet satışa sunuldu. Fransız hükümeti, yaşanan bilet sıkıntısından dolayı Paralimpik Oyunlarının organizatörlerine 33 milyon euro destek gönderdi.

Olimpiyat oyunlarına ev sahipliği yapmak yüksek maliyetlere sebep oluyor. Yüksek maliyetleri karşılayacak bir kâr modeli oluşturmak ve şehrin ekonomisine katkı sağlamak ise işin en zor kısımlarından bir tanesi.

Lozan Üniversitesi'nde coğrafya ve sürdürülebilirlik profesörü olan Martin Müller, Olimpiyatlar, Dünya Kupası gibi büyük organizasyonların şehirlere olan ekonomik katkısını araştırdığında çarpıcı bir sonuçla karşılaştı. 2000’de Sidney'de düzenlenen yaz olimpiyatlarından beri kâr eden bir şehir bulunmuyor. Avustralya İstatistik Bürosu'ndan elde edilen verilere göre Avustralya 2000’de olimpiyatların meyvesini üçüncü çeyrekte 1,4 milyar dolar gelir ederek toplamaya başlamış. Martin Müller’in yaptığı araştırmada 1964 yılından 2016 yılına kadar 3 organizasyonun kâr edebildiği görülüyor. En yüksek kârı elde eden organizasyon ise 1984 Los Angeles Olimpiyatları.

1984 Yaz Olimpiyatlarını düzenlemek için iki şehir adaylık başvurusunda bulundu. Tahran’ın başvurusu yaşanan ayaklanmalardan dolayı iptal edildiği için Los Angeles tek şehir olarak olimpiyatları düzenleme fırsatına sahip oldu.

Martin Müller’e göre şehirler arası rekabetin yüksek olduğu yıllarda olağandışı vaatlerin verilmesi hem şehirleri zor duruma sokuyor hem de büyük zararlara yol açıyor. 2024 Paris Yaz Olimpiyatları ve 2028 Los Angeles Yaz Olimpiyatları ise tek aday olmalarıyla 1984 Yaz Olimpiyatlarıyla benzerlik taşıyor.

Amerikalı akademisyen John Lauermann ise bu teze karşı çıkıyor. ABD'de düzenlenen Oyunların kentsel planlama tarihinin izini süren Lauermann, başka hiçbir ev sahibinin 1984 Los Angeles modelini tekrarlayamayacağını belirtiyor.

Olimpiyat tarihinin en çok zarar eden kenti Montreal ise 1976 Yaz Olimpiyatlarını düzenleyebilmek için Moskova ve Los Angeles ile mücadele verdi. Kanada’nın Montreal kentinde yapılan organizasyon belirlenen maliyetin yüzde 720 üzerine çıkarak tüm zamanların rekorunu elinde bulunduruyor.

Oxford Üniversitesinin 2024 yılında yayınladığı araştırmaya göre 2024 Paris Yaz Olimpiyatlarının 2008 yılında Çin’in Pekin kentinde düzenlenen Yaz Olimpiyatlarından beri en düşük maliyetle düzenlenen organizasyon olması bekleniyor. Bugüne kadarki en pahalı Yaz Oyunları 23,6 milyar ABD Doları ile 2016 Rio ve 23,6 milyar ABD Doları ile 2012 Londra oldu. Ancak, Resmi Oyunlar Raporu 2021 Tokto'nun maliyetini 13.7 milyar ABD Doları olarak belirtse de ekonomist Andrew Zimbalist, raporlarda Tokyo Belediyesinin harcalamarına yer verilmediğini, bu harcamaların da eklenmesiyle Tokyo Oyunlarının maliyetinin 19,2 milyar ila 33,4 milyar ABD Doları arasında olduğunu savunuyor. Andrew Zimbalist’in bu miktara ulaşırken resmi raporda yer almayan ulaşım altyapısı ve meteoroloji uydusu için yapılan harcamaları da dahil ettiğini belirtmek gerekiyor.

Öte yandan, Tokyo Olimpiyatları düzenleme komitesinin eski üyelerinden Haruyuki Takahashi organizasyonun hazırlığı sırasında 1,4 milyon ABD Doları rüşvet aldığı iddiasıyla yargılanıyor.

Aynı araştırmaya göre Olimpiyatların, reel olarak %159 ile tüm mega projeler arasında ikinci en yüksek ortalama maliyet aşımına sahip olduğu görülüyor. Yalnızca nükleer atık bertaraf projelerinin reel olarak %238 ile 1960 yılından beri yalnızca 3 organizasyonu kâr açıklayan Olimpiyatlardan daha yüksek maliyet aşımına sahip olduğu dikkat çekiyor.